<== 8.Sınıf Konularına geri dön
Ortaokul 8.SINIF ==> 1. Ünite: Mevsimler ve İklim ==> Mevsimlerin Oluşumu
Kazanımlar
F.8.1.1. Mevsimlerin Oluşumu
Önerilen Süre: 8 ders saati
Konu / Kavramlar: Dünya’nın dönme ekseni, dolanma düzlemi, ısı enerjisi, mevsimler
F.8.1.1.1. Mevsimlerin oluşumuna yönelik tahminlerde bulunur.
a. Dünya’nın dönme ekseni olduğuna değinilir.
b. Dünya’nın dönme ekseni ile Güneş etrafındaki dolanma düzlemi arasındaki ilişkiye değinilir.
c. Işığın birim yüzeye düşen enerji miktarının mevsimler üzerindeki etkisine değinilir.
Konu: Mevsimlerin Oluşumu
Dünya’nın Şekli ve Hareketleri
- Dünya’nın kendi ekseni etrafında batıdan doğuya (saat yönü tersi) dönmesi sonucu gece gündüz art arda yaşanır.
- Gece gündüz arasındaki sıcaklık farkı Dünya’nın kendi ekseni etrafında dönmesinden kaynaklanır.
- Dünya kendi ekseni etrafında dönme hareketi yaparken, Güneş etrafında dolanma hareketi yapar.
- Dünya geoid şeklindedir. Bu şekil kürenin kutuplardan basık, ekvatordan şişkin biçimidir.
- Dünya’nın Güneş etrafında dolandığı yörünge elips şeklindedir.
- Kuzey ve Güney Yarım Küre’de Dünya’nın Güneş ışınlarını dik alabileceği en uzak noktalara dönence denir. Kuzey Yarım Küre’de Yengeç, Güney Yarım Küre’de Oğlak dönencesi bulunur.
A- Mevsimlerin Oluşumu
Mevsimlerin oluşmasında iki olay etkilidir.
1. Dünya’nın Güneş etrafında dolanması (Dünya’nın yıllık hareketi)
2. Dünya’nın dönme ekseninin eğik olması
Not: Dünya’nın Güneş’e olan uzaklığının değişmesi mevsimlerin oluşumu üzerinde etkisi yoktur.
- Dünya’nın Güneş’e en yakın olduğu tarih 3 Ocak’tır, fakat Kuzey Yarım Küre’de kış mevsimi yaşanır.
- Dünya’nın Güneş’e en uzak olduğu tarih 4 Temmuz’dur, fakat Kuzey Yarım Küre’de yaz mevsimi yaşanır.
- Dünya’nın Güneş’e en yakın ve en uzak olduğu iki konum arasında yaklaşık 5 milyon km fark vardır.
 |
| Dünya’nın Eksen Eğikliği |
- Dünya’nın Güneş etrafındaki dönme ekseni ile yörünge düzlemi arasında 23° 27′ (Yaklaşık 23.5°) lik açı vardır.
- Dünya, Güneş etrafında dolanırken eksen eğikliğinden dolayı, Kuzey ve Güney Yarım Küre farklı miktarda aydınlanır.
- Güneş ışınlarının dik veya dike yakın açılarla gelirse yaz, eğik açıyla gelirse kış mevsimi yaşanır.
- Dünya Kuzey ve Güney Yarım Küre’lerden oluşur. Ülkemiz Kuzey Yarım Küre’dedir.
- Eksen eğikliğinden dolayı Kuzey Yarım Küre kış mevsimini yaşanırken, Güney Yarım Küre yaz mevsimini yaşanır.
 |
| Mevsimlerin Oluşumu |
 |
| Mevsimlerin Oluşumu |
21 Aralık Gün dönümü
- Kuzey Yarım Küre’de kış, Güney Yarım Küre’de yaz başlangıcıdır.
- Kuzey Yarım Küre’de en uzun gece, Güney Yarım Küre’de en uzun gündüz yaşanır.
- Bu tarihten sonra Kuzey Yarım Küre’de gündüzler uzamaya, geceler kısalmaya başlar.
- Öğle vakti Güneş ışınları Oğlak dönencesine (C noktası) dik düşer, gölge boyu sıfır olur.
- Güney Yarım Küre’ye düşen (ısı) enerji daha fazladır.
- Kuzeye doğru gidildikçe gündüz süresi kısalır, gece süresi uzar.
21 Mart Ekinoks
- Kuzey Yarım Küre’de ilkbahar, Güney Yarım Küre’de sonbahar başlangıcıdır.
- Dünya’nın her yerinde gece ve gündüz eşittir. (12 saat gece, 12 saat gündüz)
- Öğle vakti Güneş ışınları Ekvator’a (B noktası) dik düşer.
- Eksen eğikliği etkisi ortadan kalkar.
- Aynı boylamdaki yerlerde Güneş aynı anda doğar, aynı anda batar.
- Kuzey ve Güney Yarım Küre’ye düşen (ısı) enerjisi eşittir.
21 Haziran Gün dönümü
- Kuzey Yarım Küre’de yaz, Güney Yarım Küre’de kış başlangıcıdır.
- Kuzey Yarım Küre’de en uzun gündüz, Güney Yarım Küre’de en uzun gece yaşanır.
- Bu tarihten sonra Kuzey Yarım Küre’de gündüzler kısalmaya, geceler uzamaya başlar.
- Öğle vakti Güneş ışınları Yengeç dönencesine (A noktası) dik düşer, gölge boyu sıfır olur.
- Kuzey Yarım Küre’ye düşen (ısı) enerji daha fazladır.
- Kuzeye doğru gidildikçe gündüz süresi uzar, gece süresi kısalır.
23 Eylül Ekinoks
- Kuzey Yarım Küre’de sonbahar, Güney Yarım Kürede ilkbahar başlangıcıdır.
- Dünya’nın her yerinde gece ve gündüz eşittir. (12 saat gece, 12 saat gündüz)
- Öğle vakti Güneş ışınları Ekvator’a (B noktası) dik düşer.
- Eksen eğikliği etkisi ortadan kalkar.
- Aynı boylamdaki yerlerde Güneş aynı anda doğar, aynı anda batar.
- Kuzey ve Güney Yarım Küre’ye düşen (ısı) enerjisi eşittir.
Pratik Bilgi: LGS’de mevsimlerin oluşumu sorularını çözerken Kuzey Yarım Küre’deki ülkemizi referans alınız. Güney Yarım Küre’de mevsimler tam tersi gerçekleşir.
Birim Yüzeye (Alan) Düşen Enerji
Birim yüzey arttıkça birim yüzeye düşen enerji miktarı (enerji yoğunluğu) azalır.
Kış mevsiminde birim yüzeye düşen enerji azalır, yaz mevsiminde artar.
Alan ile alana düşen enerji miktarı birbiriyle ters orantılıdır.
Ekvator Bölgesi
Gündüz süresi kısa, gece süresi uzundur.
Gündüz süresi uzun, gece süresi kısadır.
 |
| Birim Alana Düşen Işık Miktarı |
- Dünya’nın eksen eğikliğine
- Dünya’nın günlük hareketine
- Dünya’nın yıllık hareketine
- Dünya üzerinde bulunan yere göre değişir.
 |
| Ülkemizde gölge boyunun değişimi |
Not: Kuzey Yarım Küre’de kış mevsimi yaşanırken birim alana düşen enerji yaz mevsimine göre azdır. Kuzey Yarım Küre’de kış mevsimi yaşanırken aydınlanan toplam alan Güney Yarım Küre’den azdır. Kuzey kutup bölgesi aydınlanmaz.
Eksen Eğikliğinin Sonuçları
- Mevsimler meydana gelir.
- Aynı zamanda Dünya’nın Kuzey ve Güney Yarım Küre’sinde farklı mevsimler yaşanır.
- Mevsimlik sıcaklık değişimleri olur.
- Gece ve gündüz süreleri yıl boyunca değişir.
- Bir yere düşen Güneş ışınlarının geliş açıları değişir.
- Bir yere dikilen çubuğun yıl boyunca gölge boyu değişir.
- Aydınlanma bölgesi yıl boyunca değişir.
- Yengeç ve Oğlak dönenceleri meydana gelir.
- Güneş’in doğuş batış saatleri ve yerleri değişir.
Eksen Eğikliği Olmasaydı Ne Olurdu
- Yıllık sıcaklık farkı oluşmazdı.
- Mevsimler meydana gelmezdi.
- Gece ve gündüz eşitliği yaşanırdı. (12 saat gece 12 saat gündüz)
- Güneş ışınları sadece ekvatora dik düşerdi.